Eski Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da haksız şartlara ilişkin genel bir hüküm yer almamasına karşılık, 2003 yılında TKHK’ ya yapılan ekleme ile tüketici sözleşmelerinde haksız şarta ilişkin hükümler kanuna dahil edilmiştir. Haksız şart TKHK m. 5/1 de tanımlanmış olup, maddeye göre haksız şart “Tüketiciyle müzakere edilmeden, sözleşmeye dahil edilen ve tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerini dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme şartlarıdır.” Bu düzenleme ile, sözleşme taraflarından birinin tüketici olduğu sözleşmelerde satıcı/sağlayıcı tarafından tek taraflı sunulan ve tüketicinin üzerinden müzakere edemediği şartlara karşı tüketicilere önemli ve etkili bir koruma sağlanmıştır. Haksız şartlara ilişkin uygulamada karşılaşılan durumların örnekleri Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik’in ekinde yer verilmiştir.
Tüketicilere yönelik haksız şartlara ilişkin bir değerlendirme yapılabilmesi için bir tüketici işleminin varlığı ön koşul niteliğindedir. TKHK m.3’de tüketici işlemi “Ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekalet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dahil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlemi şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanım ışığında tüketici işleminin genel bir kavram olduğu, tüketici sözleşmelerini de kapsadığı anlaşılmaktadır. Maddede sınırlı olmayacak şekilde sözleşme türlerinden örnek verilmesinden kanun koyucunun tüketici işlemi kavramını geniş yorumladığı anlaşılmaktadır. Bu nedenle TKHK uygulama alanı yalnızca tüketici sözleşmelerinde değil tüm tüketici işlemlerinde söz konusu olacaktır.
TKHK m. 5’de uyarınca bir tüketici sözleşmesinde yer alan maddelerin haksız şart olarak nitelendirilebilmesi için “müzakere edilmeme”, “dürüstlük kuralına aykırılık” ve “tüketici aleyhine olma” koşullarının kümülatif varlığı söz konusu olması gerekmektedir. Bu noktada, bir tüketici sözleşmesinde yer alan hükümlerin haksız şart olarak nitelendirilebilmesi Genel İşlem Koşullarına (GİK) ilişkin bulunması gereken şartlar; “çok sayıda sözleşmede kullanılma amacı”, “tek taraflı hazırlanma” ve “sözleşmenin karşı tarafına sunulma” ile benzerlik göstermektedir.
Sözleşmenin güçlü tarafı olan satıcı/sağlayıcının sözleşmenin içeriğini tek taraflı olarak hazırlaması ve sunmasından sonra tüketicinin sadece sözleşmeyi yapıp yapmamaya karar verdiği katılma sözleşmelerinde dengeyi sağlamak amacıyla 6502 sayılı yeni TKHK’ da yer alan haksız şartla ilişkin hükümler kapsamlı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile tek taraflı olarak oluşturulan standart sözleşmelerde zayıf konumda bulunan tüketiciyi korumak ve taraflar arasında hak ve yükümlülüklere ilişkin oluşabilecek dengesizleri engellemek amaçlanmıştır.
